قدس آنلاین: چاپ مقاله‌های علمی ارتباط مستقیمی با جایگاه علمی کشور در دنیا دارد، اما برخی معتقدند با توجه به مسائل داخلی و آمار بالای دانشجویان دکترا، الزام ارائه پذیرش مقاله (اکسپت) پیش از دفاع دانشجو از رساله خود ضروری نیست و تأکید بر انتشار مقاله توسط دانشجویان در مجلات خارجی دردی از دردهای کشور را درمان نمی‌کند؟

محمدمهدی زاهدی، رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی معتقد است، بحث مقالات یکی از مشکلات جدی دانشجویان دوره دکتراست، به طوری که برخی از دانشگاه‌ها اصرار دارند که مقاله باید ISI باشد. متأسفانه بسیاری از مجلات در آمریکا و اروپا مقالات ایرانیان را نمی‌پذیرند و به راحتی رد می‌کنند.

وی می‌افزاید: در جلسه‌ای به وزیر علوم و معاون آموزشی پیشنهاد دادم اگر یک گروه داوری حرفه‌ای، رساله دکترا دانشجویی را بررسی کنند و تشخیص دهند که قابلیت رساله دکترا را دارد به عنوان رساله دکترا پذیرفته شود تا کار دانشجو در دانشگاه تمام شود؛ اما مدرک را زمانی دانشگاه به دانشجو ارائه دهد که بتواند پذیرش مقاله را از یک مجله معتبر دریافت کند.

زاهدی می‌گوید: ما دانشجویانی داریم که حدود سه سال درگیر چاپ مقاله‌شان هستند و هنوز موفق به چاپ نشده‌اند. دانشجو نباید سنوات بخورد و روز آخر هم بگویند اخراج؛ قطعاً دانشجو برای روند چاپ مقاله مقصر نیست. چه دلیلی دارد که از دانشجوی دوره دکترا حتماً مقاله بخواهیم. با توجه به روند کشور اگر دانشجویان دوره دکترا بتوانند روی موضوع اقتصاد دانش‌بنیان‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها کار عملیاتی و کاربردی انجام دهند و مشکلی از کشور و سازمان‌ها حل کنند که قابلیت خوبی داشته باشد، آن را می‌توان به عنوان مقاله در نظر گرفت. در این شرایط کشور و آسیب‌هایی که در حوزه اقتصادی دیده‌ایم، نباید وقت بگذاریم و دانشجو را وادار کنیم تا مقاله بنویسد بلکه دانشجو باید مشکلی از کشور حل کند و اگر مشکلی را حل کرد، اجازه دفاع بدهیم. از وزارت علوم انتظار داریم روی این مسئله کار و آیین‌نامه دانش‌آموختگی دانشجوی دکترا را اصلاح کند.

دانشجوی ضعیفی که کار تحقیقاتی نکرده است

رضا منصوری، استاد دانشگاه صنعتی‌شریف می‌گوید: مقاله ISI کلمه بی‌معنی است که از سوی عده‌ای از ایرانیان اختراع شده است. ما پایگاه اطلاعاتی داریم که مجله‌هایی که نتایج علمی را داوری می‌کنند و پس از داوری منتشر می‌کنند در آن پایگاه ثبت می‌شود و داوران کسانی هستند که طبق نتایج علمی، توانایی بررسی و اعمال‌نظر در یک زمینه علمی خاص را دارند.

وی می‌افزاید: اگر دانشگاه‌های ما، وزارت علوم و یا هر نهاد دیگری می‌خواهد دانشجوی دکترا پیش از دفاع از پایان‌نامه خود مقاله‌ای در پایگاه اطلاعاتی علمی داشته باشد، به این معناست که بتواند مقاله‌ای بنویسد که از سوی داوران بین‌المللی داوری شود و اگر دانشجویی توان نوشتن این مقاله را نداشته باشد، نشان می‌دهد کار تحقیقاتی نکرده و ضعیف است. حتی می‌توان گفت هیئت‌علمی که این دانشجو را پذیرفته، ضعیف بوده و گواه این مسئله خرید و فروش چندین هزار مقاله مقابل دانشگاه تهران است که بخش عمده‌ای از همین مقاله‌ها رد می‌شود.  

به اعتقاد وی، افرادی که می‌گویند چاپ مقاله برای ارزیابی دانشجوی دکترا باید از این مقطع حذف شود یا ناشی از بی‌اطلاعی آن‌هاست و یا مقاصدی برای فساد و رانت علمی دارند که به خاطر رسیدن به آن مقصد، چنین گزاره اشتباهی را عنوان کرده‌اند.

محدودیتی برای چاپ مقاله وجود ندارد

این استاد دانشگاه می‌افزاید: سالانه در کشور ۲۵هزار دانشجو برای مقطع دکترا پذیرش می‌شوند که به طور میانگین هر سال باید ۷هزار مقاله و در سخت‌ترین شرایط ۲۵هزار مقاله نوشته شود. این در حالی است که ما بیش از ۱۰۰هزار مجله در دنیا داریم که در پایگاه‌های اطلاعاتی ثبت شده‌اند و محدودیتی برای چاپ مقاله در بیشتر رشته‌ها به جز رشته‌های علوم‌انسانی - که اغلب مجله‌ها تمایلی به انتشار مطالب حوزه علوم‌انسانی ما که مغایر با منافع ملی یا مسائل داخلی آن‌هاست ندارند – نداریم. بنابراین باید بپذیریم همان گونه که نمونه‌های فساد در همه حوزه‌های کشور وجود دارد، در حال رخنه در حوزه علمی هم هست، با این تفاوت که برای پیشگیری از فساد سایر حوزه‌ها قوه‌قضائیه ورود پیدا می‌کند، اما برای پیشگیری از فساد در حوزه‌های علمی کشور این رسالت بر عهده مجامع علمی و افراد مطلع است.

انتشار بیش از ۶۰هزار مقاله ایرانی در سال

وی با اشاره به اینکه برخی تحریم ایران را از سوی کشورهای اروپایی و آمریکایی، بهانه چاپ مقاله در برخی از مجلات می‌کنند، می‌افزاید: برخی از مجله‌های آمریکایی به دلیل قوانین داخل آمریکا مقاله‌های ایرانی را نمی‌پذیرند، اما این مجله‌ها ممکن است سالانه بین ۱۰ تا ۱۰۰ مقاله را نپذیرند و در مقایسه با چاپ سالانه بیش از ۶۰هزار مقاله ایرانی که در مجله‌های معتبر جهانی منتشر می‌شود، رقمی نیست، چرا که تحریم علمی به شدت کم است و تعداد این مجله‌ها بسیار کمتر از یک‌درصد است.

وی در خصوص درخواست هزینه بابت انتشار مقاله در برخی از مجله‌ها اظهار می‌دارد: این موضوع صحت ندارد. با وجود مجله‌های بسیار معتبری که از ۵۰ سال پیش تاکنون رقمی را بابت چاپ مقاله در هر صفحه می‌گیرند، دریافت هزینه الزامی نیست و اگر مقاله‌ای با تأخیر– به جای اینکه دو ماه در نوبت چاپ باشد، پس از یک سال - پذیرفته شود در این مجله‌ها منتشر خواهد شد. اما آنچه از سوی برخی از دانشجویان عنوان شده مربوط به این مجله‌ها نیست، بلکه مجله‌های بی‌اعتباری هستند که در برخی از کشورها از جمله انگلیس تأسیس شده و با دریافت پول مقاله منتشر می‌کنند که به هیچ عنوان مورد تأیید مجامع علمی نیست و در واقع افرادی سراغ این مجله‌ها می‌روند که کار علمی قابل‌قبولی ارائه نداده‌اند.

نباید استانداردهای علمی را تغییر دهیم

یعقوب فتح‌اللهی، معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: اگر دانشجوی دکترا نمی‌تواند دشواری‌های این مقطع تحصیلی را بپذیرد، بهتر است دکترا نخواند. دانشجو برای دریافت درجه تخصصی PHD به طور حتم باید کار علمی و پژوهشی ارائه دهد تا نتیجه این تحقیق و بررسی در پیشرفت و پیشبرد علم و فناوری و حل مسائل صنعتی ملموس شود و با داوری‌های به عمل آمده به این درجه نائل شود. دانشگاه‌های جمهوری اسلامی ایران باید به‌قدری توانمند باشند که بتوانند به راحتی در بین دانشگاه‌های بسیار خوب دنیا عرض‌اندام کنند و چنین موضوعی مستلزم وجود لشکر و سربازی سختکوش است و قرار نیست فردی که می‌خواهد دکترا بگیرد نتواند سختی‌ها را تحمل کند و نباید تحت هیچ شرایطی استانداردها را تغییر دهیم.

دکتر فتح‌اللهی می‌افزاید: در صورتی که دانشجویان مقالات خود را به مجلات ارسال کنند و با مشکلاتی مواجه شوند، دانشگاه سریع مشکل پیش آمده را مورد بررسی قرار می‌دهد تا به دفاع دانشجویان لطمه‌ای وارد نشود؛ البته بعضی مواقع افراد نابابی در سردبیری یا میان داوران مجلات خارجی دیده می‌شوند که داوری ناعادلانه‌ای روی مقالات ایرانیان دارند که به موضوع به دید سیاسی نگاه می‌کنند که قطعاً دانشگاه بررسی‌های لازم را به عمل می‌آورد تا دانشجویان آسیب نبینند.

ضرورت ثبت نتایج علمی در مجله‌های معتبر جهانی

وی ادامه می‌دهد: با این حال دانشجویان به جز ارائه مقاله می‌توانند از طریق ثبت اختراعی که تأییدیه علمی دارد و آنالیز و ارزیابی شده و قادر به حل کردن مشکل بزرگی از کشور است، از رساله خود دفاع کنند. اغلب دانشجویان در رشته‌هایی مانند ریاضی و شیمی کارهای علمی بنیادی بسیار قوی انجام می‌دهند؛ بنابراین باید بررسی و تحقیقاتشان را در یک مجله‌ باکیفیت چه در داخل و چه در بیرون از مرزها به ثبت برسانند و هیچ بهانه‌ای بر آن وارد نیست.